Từ lòng hiếu thảo của
Rahula - nghĩ về phẩm hạnh của con cái
Trước
cuộc ra đi vĩ đại nhất trong lịch sử loài người của Bồ-tát Siddharttha,
Yasodhara đã gạt lệ nhớ thương và đơn thân nuôi dưỡng Rahula ròng rã bảy năm
trường trong cô đơn, khắc khoải. Với tình thương vô hạn của mẹ và sự giáo dưỡng
chu toàn của ông nội Suddodhana theo phương cách của một hoàng nam mang dòng
máu Sakya, Rahula bẩm thụ một khí chất đặc biệt so với những đứa trẻ đồng hàng.
Trong những cốt cách riêng có của Rahula, đó chính là những phẩm chất đạo đức
tự thân cũng như cách thức thể hiện lòng hiếu thảo đối với đấng sinh
thành.
Cốt cách
và lòng hiếu thảo của Rahula
Mặc dù
chưa hình dung ra dáng vẻ của cha, nhưng khi được mẹ bảo rằng, bậc dẫn dầu đoàn
Sa-môn hôm ấy chính là người cha khả kính đã biền biệt bao năm qua, Rahula đã
vâng theo lời mẹ dạy một cách tuyệt đối và chạy đến cầu xin Đức Thế Tôn: hãy
ban cho con phần thừa kế .
Khi được Đức Thế Tôn hứa
khả và huấn thị ngài Sariputta đưa về tinh xá để làm lễ xuất gia, Rahula cũng
tùy thuận nghe theo mà không hề có một chút phản kháng. Chi tiết này được các
nhà chú giải kinh điển cho rằng, do lòng từ vô hạn của Đức Thế Tôn nên Rahula
cảm thấy bóng che của Ngài thật an lạc, và đã an tâm đi theo
Ngài, dù chỉ lần đầu gặp gỡ.
Từ hiện thực cuộc sống, một đứa trẻ ngây thơ đứng
trước người mới lần đầu gặp gỡ, tất sẽ e ngại, lúng túng đôi phần. Tuy nhiên,
thái độ đĩnh đạc, dạn dĩ của Rahula khi xin cha của thừa kế đã minh giải rằng,
sở dĩ Rahula thực hiện điều đó một phần là do nghe theo lời dạy của thân mẫu
Yasodhara.
Từ ý thức
chấp hành lời dạy của mẹ, của người lớn từ thuở bé, nên khi được sống chung với
tập thể những người xuất gia, Rahula luôn vâng giữ những điều khuyên răn của
các bậc trưởng thượng, mà ở đây là việc vâng giữ những giới điều do Phật chế
định ra.
Kinh điển và Luật tạng đều ghi lại rằng, một lần nọ, bị những vị khách
tăng lớn tuổi chiếm dụng chỗ ngủ của mình, Sa-di Rahula không vì thế mà buồn
lòng, bực bội, và đã an giấc qua đêm trong nhà vệ sinh của Đức Phật 3.
Mãi đến khi trời gần sáng, Đức Thế Tôn cần sử dụng nhà vệ sinh mới phát hiện ra
Sa-di Rahula nằm ngủ còng queo trên nền đất lạnh. Chứng kiến cảnh tượng đó, Đức
Thế Tôn quả thực đã xúc động mạnh vì Chánh pháp nên đã
chỉnh lý bổ sung những thiết định giới luật đã ban hành trước đó.
Không ỷ lại tình thống thuộc, thân quen, tuân giữ nghiêm túc những quy định về
giới luật, tự chủ và giản đơn trong nếp sống, sinh hoạt của mình, là đặc thù
riêng có của nhân cách Sa-di trẻ tuổi Rahula.
Với một
đứa trẻ trong độ trưởng thành, thói quen nói dối dường như là một cố tật thường
thấy trong sinh hoạt đời thường. Có nhiều lý do khiến trẻ nói dối: vì sợ trừng
phạt khi phạm lỗi, vì muốn gây sự chú ý của người lớn, vì muốn tìm một sự dễ
chịu, vì muốn đùa vui… khiến cho con trẻ thường nói dối. Là một đứa trẻ sinh
hoạt trong Tăng đoàn, Sa-di Rahula nhiều lần phạm phải lỗi lầm này và đã gây ra
điều phiền bực trong Tăng chúng hay những cư sĩ muốn được gặp Đức Thế Tôn.
Đứng
trước hiện thực này, Đức Phật đã khéo dẫn dụ hình ảnh thau nước bẩn và cái
gương soi để giáo hóa Rahula. Một thau nước bẩn chỉ có thể đổ đi và không có
thể dùng vào được việc gì; người nói dối cũng vậy. Cái gương soi phản ảnh lại
tất cả những hành động, dung nghi của mình. Những điều không tốt thì nên tránh
xa và những điều thiện pháp thì hãy nỗ lực thực hiện. Những nỗ lực của người
cha - Đức Phật - đã được đền đáp, vì cuối cùng, Sa-di Rahula đã quyết không
nói láo, dầu nói để mà chơi.
Thanh
niên tăng Rahula ngày càng lớn lên trong sự giáo dưỡng của Đức Phật, ngài
Sariputta và Tăng chúng. Đôi khi cùng thầy Sariputta ra phố khất thực, Rahula
bị các thanh niên ngoại đạo chọc ghẹo nên mất kiểm soát và để sân tâm khởi lên.
Quán sát được tâm tư của Tôn giả, Đức Phật đã khéo giảng dạy về hạnh tu nhẫn
nhục theo tứ đại nhằm giúp Tôn giả vượt qua những trở ngại trong tâm. Lời dạy
của Đức Phật không chỉ là bài học dành riêng Rahula mà còn là hạnh tu căn bản:
Này
Rahula, ví như trên đất người ta quăng đồ tịnh, quăng đồ không tịnh, quăng phân
uế, quăng nước tiểu, nhổ nước miếng, quăng mủ và quăng máu; tuy vậy đất không
lo âu, không dao động, hay không nhàm chán;
cũng vậy, này Rahula, hãy tu tập
như đất. Với một thiếu niên Tăng, đôi khi lượng nội tiết
adrenaline tăng lên đột biến theo sự phát triển của thể xác, thì
sự quán niệm về thể tài vừa nêu giúp cho tâm tư bình an và không dao động trong
khi va chạm với chuyện đời.
Từ những
nỗ lực giáo dưỡng của Đức Phật, của ngài Sariputta và chư Tăng, Sa-di Rahula
từng bước trưởng thành và chứng tỏ khả năng ham học hỏi. Sự thành tâm cầu thỉnh
của Rahula đã được xác chứng trong kinh: Bạch Thế Tôn! Thế Tôn hãy thuyết
pháp cho con để sau khi nghe, con có thể sống một mình, viễn ly, không phóng
dật, nhiệt tâm, tinh cần. Nỗ lực cần cầu học hỏi của Rahula
rất mạnh mẽ, đôi khi vì ham học mà quên cả việc khất thực thức ăn. Kinh điển
ghi lại rằng, một sáng nọ từ tinh xá Jetavana, Rahula theo chân Đức Thế Tôn vào
kinh thành Savatthi khất thực, đang trên đường đi, Đức Thế Tôn đã tùy thuận
nhân duyên nên đã có bài thuyết giảng về giáo lý Vô ngã.
Bài thuyết
giảng đã thu hút Rahula chăm chú lắng nghe. Sau khi nghe xong, Rahula quyết từ
bỏ chuyến đi khất thực mà trở về tinh xá với bụng đói meo, để kịp thời quán
niệm về pháp hành vừa được Đức Phật chỉ dạy. Sự tinh cần, ham học
ham tu của Rahula còn được các nhà chú giải kinh Trường bộ cho rằng,
suốt mười hai năm, lưng của Tôn giả Rahula chưa hề dính chiếu. Nhờ sự tinh cần
đó, Rahula chứng đắc A-la-hán khi tuổi còn rất trẻ. Có nhiều tài liệu bất đồng
về thời điểm chứng Thánh của Rahula, tuy nhiên, bằng chứng xác thực nhất là sau
khi nghe Tiểu kinh giáo giới La Hầu La, số 147, thuộc kinh Trung bộ
thì tâm của Tôn giả Rahula được giải thoát khỏi các lậu hoặc. Và cũng
nhờ đắc Thánh quả rất sớm nên ngay cả ma vương Vasavattì cũng không hù
dọa được Tôn giả Rahula.
Với tự
thân, Rahula đã có những nỗ lực tuyệt vời, với mẫu thân, Tôn giả đã thể hiện
vai trò một người con hiếu rất mực cảm động. Chuyện tiền thân Đức Phật
đã kể lại rằng, một lần Rahula đến thăm thân mẫu là Tỳ-kheo ni Bimbadevi, tên
khác của Yasodhara sau khi xuất gia, thì được biết mẹ đang bị sình bụng, khó
tiêu nên không ra tiếp chuyện được. Biết mẹ không khỏe nên Rahula lo lắng vô
cùng.
Rahula vào tận giường và thẽ thọt thưa rằng, nếu như khi ở hoàng cung,
mỗi lúc gặp bệnh như vậy, mẹ sẽ uống thuốc gì? Bà Bimbadevi cho biết, mỗi khi
bị bệnh chướng bụng đầy hơi thì thường uống nước xoài ép. Nhưng mà này con ơi,
bà Bimbadevi nói thêm, làm sao có thể kiếm được thứ nước đó trong những món ăn
khất thực hàng ngày của chúng ta? Sa-di Rahula cương quyết hứa với mẹ rằng: Con
sẽ kiếm thứ ấy cho mẹ.
Mạnh bạo hứa với mẹ như thế nhưng thâm
tâm Sa-di Rahula lo lắng hoang mang, vì tìm đâu ra thứ thuốc chữa bệnh rất mực
bình thường đó, với khả năng của một chú tiểu trẻ con? Sau nhiều nỗi băn khoăn,
Rahula chợt nhớ đến sư phụ và đã cầu cứu ngài Sariputta. Thương đệ tử, Trưởng
lão Sariputta đã vào cung vua Kosala và có được nước ép xoài trị bệnh. Nhận
được nước ép xoài từ sự trợ giúp của sư phụ Sariputta, Rahula khoan khoái vô
cùng vì đã tìm được thuốc chữa bệnh khó tiêu cho thân mẫu. Tình thương mẹ của Rahula
không dừng lại ở đó, vì trong một lần khác, bà Bimbadevi lại bị bệnh đau bao
tử, và cũng nhờ lòng hiếu thảo của Rahula nên sư phụ Sariputta lại một lần nữa
đã gia tâm hỗ trợ, bằng cách giúp Rahula xin thức ăn phù hợp cho bà Bimbadevi.
Từ những
nỗ lực của Rahula trong việc chăm lo cho thân mẫu bằng những gì có thể, đã cho
thấy rằng, hiếu thảo với cha mẹ là đạo lý cơ bản của con người, bất luận xuất
gia hay tại gia. Cũng từ đây đã mở ra cho những người mang thân phận làm con,
những bài học lớn về việc rèn luyện những phẩm hạnh đạo đức cơ bản.
Phẩm hạnh
đạo đức của con cái
Nghe lời
cha mẹ
Là con
cái, việc lắng nghe và tuân thủ những lời dạy của cha mẹ được xem là nguyên tắc
sống đầu tiên trong cuộc đời. Vâng lời cha mẹ được xem là tín hiệu khởi đầu về
việc xây dựng đạo đức, trí thức và niềm tin cho con cái. Nói cách khác, đạo đức
của con người được khởi đầu từ sự nghe lời cha mẹ. Nhờ nghe lời cha mẹ, con cái
tự tìm cho mình một cơ hội để tồn tại, để nhận ra những điều hay lẽ phải và để
cho tri thức về tất cả các lãnh vực được củng cố, kiện toàn… Có thể nói, nghe
lời cha mẹ là cửa ngõ mở ra con đường hạnh phúc cho con trẻ, không những ở hiện
tại mà ngay cả tương lai. Với những bậc cha mẹ, vì yêu thương con trẻ, vì mong
con thành công và vững chãi trong đời, mà đôi khi phải đóng vai trò như là một
vị thần sáng thế, là hung thần dữ tợn, là thầy giáo đầy quyền uy… chỉ với mục
đích duy nhất nhằm khiến cho con cái vâng lời. Bài học vâng lời mẹ một cách
tuyệt đối của Rahula còn có ý nghĩa thời đại, vì lẽ, khi ý thức tự chủ của con
trẻ chưa vững vàng thì sự hỗ trợ của các bậc cha mẹ trong việc khuyên răn con
trẻ, bắt con trẻ vâng lời, là sự thể nghiệm đầu tiên về đạo đức.
Sống tự
chủ và không ỷ lại
Nương tựa
vào bản ngã và sở hữu của bản ngã là thói quen thường thấy đối với mọi chúng
sanh trong hiện thực đời sống. Ý thức tôi là hình thành rất sớm và làm
tiền đề để xuất hiện ý niệm chúng tôi là. Ỷ lại bản thân, dòng tộc, cha
mẹ… là một dạng thức nương tựa vào bản ngã và sở hữu của bản ngã. Với Phật
giáo, bản ngã vốn không thật thì sở hữu của chúng cũng là không.
Từ đây,
có thể thấy thái độ ỷ lại các chỗ nương tựa vừa nêu là những trạng huống tâm lý
tiêu cực nhưng dễ dàng xuất hiện và định hình trong tư duy con trẻ. Ngay như
bản thân thiếu niên Rahula, mặc dù đã xuất gia nhưng đôi khi ngắm nhìn vóc dáng
của mình và vóc dáng của thân phụ - Đức Phật - cũng nảy sinh suy nghĩ về nguồn
gốc cao sang của gia đình mình. Đọc được suy nghĩ đó, Đức Phật đã huấn thị
Rahula phải nuôi dưỡng ý thức: cái này không phải của tôi, cái này không
phải là tôi, cái này không phải tự ngã của tôi, nhờ sự nuôi
dưỡng ý thức đó, không những giúp cho Rahula mà còn cho bất cứ ai muốn thoát
khỏi ảo tưởng về sự cao sang hay quyền quý của nguồn gốc gia đình, thân tộc.
Với con
trẻ, thái độ ỷ lại xuất hiện ở bất cứ phương vị nào cũng là dấu hiệu không tốt.
Một bậc cha mẹ phải tập cho con vượt qua sự ỷ lại bằng cách sống tự chủ trong
từng việc làm nhỏ nhặt nhất như đi lại, uống ăn, thói quen trật tự, ngăn nắp…
tùy theo từng giai đoạn phát triển và thể chất của đứa trẻ. Mặc dù là con của
Đức Thế Tôn, là đệ tử của Đại Trưởng lão Sariputta, nhưng thiếu niên Rahula
không bao giờ ỷ lại, thể hiện qua những việc làm cụ thể như tự mình đi khất
thực, tự giặt giũ áo quần và tự tìm kiếm chỗ ngủ… là những bài học sống động
dành cho con trẻ ngày nay về đức tính sống tự lập. Tính tự lập được hình thành
từ bé là một lợi thế cho con cái khi dấn bước vào đời.
Nỗ lực
học tập
Tri thức
là chìa khóa mở ra nhiều cánh cửa quan trọng trong cuộc đời. Con đường tìm cầu
hạnh phúc thế gian hay xuất thế đều có nhiều điểm liên quan đến tri thức nói
chung. Có tri thức thì con đường dẫn đến hạnh phúc sẽ gần lại, nhất là những
tri thức nội hàm an lạc và giải thoát khổ đau. Muốn có tri thức thì phải học
tập, rèn luyện. Chiêm nghiệm về thái độ học tập quên cả việc đi khất thực của
Rahula cho ta thấy một nỗ lực lớn trong hình hài bé nhỏ. Chính từ những nỗ lực
này đã giúp Rahula chứng đạt Thánh quả khi còn nhỏ tuổi. Tài không đợi tuổi,
như là một hệ luận rút ra từ trường hợp này. Từ cách thức giáo dục của cha mẹ
cùng thái độ học tập của Rahula, có thể cung cấp cho việc giáo dục con trẻ hôm
nay nhiều giá trị tham khảo.
Là con
trẻ, có được một động cơ tốt trong học tập là khởi đầu thuận lợi, vì ham học
hỏi được xem là tâm thế tốt cho mọi sự trưởng thành. Với con trẻ, phải làm sao
thổi bùng được ngọn lửa khao khát sự hiểu biết trong chúng. Làm sao để con trẻ
xem việc học tập như là thỏa mãn một sở dục thanh cao, làm sao để con trẻ tự
thân nỗ lực mà không cần sự ép buộc, thôi thúc từ cha mẹ. Với con trẻ, sự khích
lệ tưởng thưởng cũng là điều kiện cần. Tuy nhiên, tất cả mọi sự tưởng thưởng
bằng hiện thực vật chất khi con trẻ thành công trong học tập, đôi khi cần phải
cân nhắc cho phù hợp. Vì ở một nghĩa nào đó, chúng ta vô tình dung tục hóa cái
mục đích tri thức thiêng liêng bằng những đắp đổi vật chất bình thường. Cần
phải ý thức rằng, với độ tuổi thanh thiếu niên, thắp lên ngọn lửa quý chuộng
tri thức, siêng năng học hỏi, là một dấu hiệu thành công trong giáo dục con
trẻ.
Báo hiếu
bằng những gì có thể
Thương
cha mẹ được xem là thuộc tính tự hữu của con cái. Thuộc tính đó có khi ẩn tàng
và đôi khi hiển lộ ra tùy thuộc theo nhân duyên, luân hồi và nghiệp quả. Hình
ảnh chú Sa-di còn trẻ như Rahula đã nỗ lực hết mình nhằm tìm thuốc chữa bệnh
cho mẹ, là một bài học lớn về lòng hiếu thảo của con trẻ hôm nay. Hiếu thảo là
sự quan tâm đúng lúc, là sự thể hiện tấm lòng bằng tất cả những điều kiện khả
dĩ của mình. Một cử chỉ săn sóc, một trăn trở miên man trong tâm, dù biết rằng
rất khó thực hiện, cũng là những biểu hiện cho lòng hiếu thảo của con cái đối
với các bậc sanh thành. Với con trẻ nói chung, hiếu thảo với cha mẹ có thể gói
gọn trong bốn chữ: quan tâm đúng lúc.
Bát nước
xoài của Rahula sẽ không nhiều ý nghĩa nếu như mẹ của Tôn giả không bị bệnh khó
tiêu; chén cơm đầy của ngài Mục Kiền Liên sẽ không được lưu vào sử sách, nếu
như mẹ ngài không sanh vào hàng quỷ đói. Quan tâm đúng lúc là con cái đáp ứng
và thực hiện đúng yêu cầu của cha mẹ. Vì lẽ, các bậc cha mẹ xây dựng những
chuẩn mực hiếu thảo hoàn toàn khác nhau. Với đứa con này thì chỉ cần sống có
trách nhiệm với gia đình nhỏ của mình đã là hiếu thảo; với người kia thì đừng
bê bết rượu chè là đã có hiếu lắm rồi. Không phải tất cả mọi nỗ lực phụng hiến
cho cha mẹ bằng phẩm vật cao sang đều được xem là báo hiếu. Thể hiện tình
thương với cha mẹ bằng khả năng và điều kiện của mình, trong những hoàn cảnh
phù hợp, là những gợi ý tham khảo từ cách báo hiếu riêng có của Tôn giả Rahula.
Chúc Phú
Nếu chịu khó quan sát, chịu khó
để ý thì mỗi ngày chúng ta sẽ tiếp xúc được rất nhiều những niềm vui, làm bạn
được với những nụ cười từ ái, thân thiện. Hạnh phúc đôi khi hết sức giản đơn
như việc mỉm cười khi đọc một câu chuyện "nghệ thuật sống", "cửa
sổ tâm hồn" và rồi bất chợt một ngày ta gặp lại nó giữa đời thường…
Câu chuyện "nghệ thuật sống"
Chuyện kể về một cậu bé, nhân ngày sinh nhật mẹ, cậu muốn mua một bông hồng để tặng người mà cậu rất yêu thương. Song giá bông hồng là 1 USD, cậu chỉ có mười xu, không đủ. Ánh mắt buồn của cậu bé nhanh chóng đã được sự chia sẻ của một người đàn ông lịch lãm trong shop hoa. Cậu bé mừng rỡ đón nhận cả bó hoa mà người lạ tặng.
Câu chuyện "nghệ thuật sống"
Chuyện kể về một cậu bé, nhân ngày sinh nhật mẹ, cậu muốn mua một bông hồng để tặng người mà cậu rất yêu thương. Song giá bông hồng là 1 USD, cậu chỉ có mười xu, không đủ. Ánh mắt buồn của cậu bé nhanh chóng đã được sự chia sẻ của một người đàn ông lịch lãm trong shop hoa. Cậu bé mừng rỡ đón nhận cả bó hoa mà người lạ tặng.
Người đàn ông lịch lãm ấy tò mò vì tấm lòng của cậu bé đối với mẹ nên quyết
định cùng đi đến nhà của cậu bé để gặp người mẹ hạnh phúc ấy. Cậu bé đã dẫn ân
nhân của mình đến nghĩa trang và nhẹ nhàng đặt lên mộ của người phụ nữ trẻ bó
hoa và nói: "Chúc mừng sinh nhật mẹ". Người đàn ông quá xúc động, anh
cảm ơn cậu bé và lái xe suốt 5 giờ đồng hồ về đến quê nhà và ôm chầm lấy mẹ,
"con yêu mẹ", anh ta khóc trong hạnh phúc…
CHO
TRỌN NIỀM VUI MÙA VU LAN
DIỆU
ĐẠO NAN CẦU
Ý NGHĨA CUỘC SỐNG
THÂN NGƯỜI KHÓ ĐƯỢC-PHẬT PHÁP KHÓ NGHE
SỰ GIÁC NGỘ KHÔNG PHÂN BIỆT GIỚI TÍNH
TÂM SỰ NGƯỜI CÀI HOA TRẮNG
